Historia Qigong

Historia qigongu rozpoczęła się prawdopodobnie wraz z początkiem ludzkiej ewolucji. Już wówczas, na samym początku swego istnienia, ludzie zaczęli dostrzegać niedoskonałość swojego organizmu i rozpoczęli długotrwały proces zgłębiania tajemnic natury, szukając zrozumienia i rozwiązań oraz metod wpływania na szwankujące zdrowie. Zdrowie natomiast przypisywano siłom nadprzyrodzonym;  rodzące się wierzenia i religie tłumaczyły je każda na swój sposób, zapewniając sobie wyłączność rozumienia tego fenomenu. W wielu religiach oraz obrzędach rozwinęły się różnorodne rytualne gesty. Podobieństwa między tymi środkami wyrazu ciała bywają zadziwiające. Można je dostrzec podczas ceremonii religijnych w kościołach i świątyniach, szamańskich obrzędach a także w pewnych ćwiczeniach qigongu. Panowanie nad wyższymi siłami i życie po śmierci oraz różne rodzaje treningu rozwoju duchowego miały wielkie znaczenie dla osób poszukujących sensu życia.

Początki

Manifestacje ponadnaturalnych sił wywierające wpływ na stan ludzkiego organizmu stanowiły ważny bodziec do pogłębiania wiedzy o człowieku i przyrodzie. Człowiek będąc świadomy, że jest integralną częścią natury, poprzez jej ciągłą obserwację starał się przede wszystkim zrozumieć wewnętrzne funkcje swego organizmu i wywierać na nie wpływ. W wyniku tego powstały różne teorie i metody treningu stosowane przez ówczesnych myślicieli: pustelników, duchownych i inne osoby, które pragnęły oświecenia i mądrości jako środka, pozwalającego przede wszystkim uzyskać szacunek, a nawet zdobyć władzę. Ludzie ci nauczyli się oddziaływać na swój organizm, dzięki czemu nabierali nadludzkiej siły i zyskiwali charyzmę, co odróżniało ich od innych jednostek we wspólnocie.

Dzięki pogłębianiu tych umiejętności i dalszym poszukiwaniom, stopniowo powstawała nowa wiedza o przyrodzie, ludzkiej naturze i filozofii życia. Wydaje się, że często na przestrzeni wieków te same pobudki stanowiły inspirację dla kolejnych badaczy, odczuwających nieustające pragnienie dokładniejszego poznania fenomenu życia.

Historia qigongu jest nie tylko bardzo długa, lecz także niezwykle bogata w źródła pisane dokumentujące na przestrzeni wieków istnienie tej filozofii i jej różnych form treningu.

Jednym z najważniejszych źródeł wiedzy jest Księga Żółtego Cesarza, w której napisano:

„Mówiąc o niedoborach albo o braku, musimy najpierw zrozumieć koncepcję prawdziwej energii a następnie skupić ducha i świadomość, aby znaleźć źródło choroby i jednocześnie źródło czystej energii, która wdychana przez nas zwiąże ze sobą ciało i duszę”.

I dalej:

„Kiedy choroba atakuje nerki, należy w okresie You (1*)  kierować twarz na południe, oczyszczać duszę,  budować dobry nastrój radosnymi myślami i siedmiokrotnie zbierać energię, tak by jej strumień gładko przepływał przez szyję i gardło. Jeśli strumień ten napotka na przeszkodę, należy ponownie siedem razy wykonać ćwiczenie”.

Okres cesarstwa

Niestety istnieje bardzo niewiele źródeł historycznych pochodzących z najwcześniejszego okresu pradawnych Chin. Dlatego posłużymy się tu częściowo pracą napisaną w latach osiemdziesiątych przez Guo Moyro, znawcę chińskiej historii starożytnej i prezesa Chińskiej Akademii Nauk.

Legendy opowiadające o najdawniejszych wydarzeniach w historii Chin traktują o czasach mitycznych Pięciu Władców, zwanych Shennog, Huangoti, Fuhsi, Yaoshum i Yu. Cesarze ci wzbogacili i rozwinęli kulturę chińską. Shennog wynalazł pług  i stworzył sprzyjające warunki dla rozwoju rolnictwa. Huangoti wynalazł łódź, łuk, muzykę i kaligrafię chińską a także rozwinął hodowlę jedwabników. Z kolei Fuhsi wynalazł pojazdy i sztukę łowienia ryb. Yaoshum stworzył rachubę czasu i podstawy sztuki rządzenia a ostatni z Pięciu Władców, Cesarz Yu zbadał przyczyny wylewów Żółtej Rzeki i uregulował jej bieg.

Okres panowania tych władców przypada na lata 2852 – 2202 p. n.e. Szósty władca, założyciel dynastii Xia, władał ogromnymi obszarami w północnych Chinach.

Wiedza o późniejszych okresach w historii Chin opiera się już na źródłach historycznych, które dokumentują istnienie potężnych, politycznych dynastii:

• Dynastia Shang (1523 - 1028 p.n.e.) - epoka brązu
• Dynastia Zhou (1028 - 256 p.n.e.) - walczące królestwa
• Okres panowania księstwa T’sin (256 – 221 p.n.e.)
• Dynastia Qin (221 - 206 p.n.e.) - zjednoczone królestwo Shi Hunagdi
• Dynastia Han (206 r. p.n.e. – 220 n.e.) - okres rozkwitu Chin
• Okres podziału politycznego (221 – 580 n.e)
• Dynastia Sui (581 - 618) - budowa systemu kanałów
• Dynastia Tang  (618 - 960) - złoty wiek poezji
• Dynastia Song  (960 –1279) - rozkwit kultury
• Dynastia mongolska (1280 - 1368) - Kublaj chan podbija południowe Chiny
• Dynastia Ming (1368 – 1644) - ostatnia dynastia rodzima
• Dynastia Manchu (1644 - 1912) - okres osłabienia kraju

Dynastia Shang (1523 – 1028 p.n.e.)

W czasach dynastii Shang rozkwitała kultura, a ludy mieszkające na obu brzegach Żółtej Rzeki wyznawały tę sama religię. Odnaleziono wiele przedmiotów ofiarnych z brązu, cennych nie tylko ze względu na swą wartość artystyczną, lecz także jako źródło wiedzy o sposobie postrzegania świata i o systemie wierzeń religijnych w kulturze Shang.  Podobnie jak wiele starożytnych ludów na świecie, mieszkańcy Chin wierzyli wtedy w bogów podobnych ludziom, z których najpotężniejszy był Shangoli. Był on bogiem wszechmocnym i praojcem ludzkości.  Wspólnie z boginią–matką She stworzył ziemię. W czasach dynastii Shang wierzono także w demony, z których najbardziej znane były taotie, najczęściej przedstawiane jako postaci z głowami drapieżników. Zgodnie z tymi wierzeniami istniało życie po śmierci, a dusze umarłych pozostawały na świecie, w kontakcie z żywymi członkami rodziny. Takie wyobrażenia są dość częste wśród wielu ludów świata.

W owych czasach stolica Chin znajdowała się w miejscu zwanym obecnie Anyang, w prowincji Hunan.  W roku 1950 rozpoczęto się tam szeroko zakrojone prace archeologiczne, w wyniku których odnaleziono około 160.000 skorup żółwi i bydlęcych kości łopatkowych. Wiele z tych kości pokrywały inskrypcje, które  stanowią dowód, że w Chinach bardzo wcześnie posługiwano się słowem pisanym. Prawdopodobnie wówczas sztuka pisania posiadała charakter religijny, co jest typowe dla wielu ludów starożytnych. Poza tymi wykopaliskami istnieje bardzo niewiele znalezisk archeologicznych z tego okresu. Gua Moyro wspomina także o odkryciu wyrytych w brązie rysunków jin wen, które przedstawiają ćwiczenia qigong.

Dynastia Zhou (1028 – 256  p.n.e. )

Sześćset lat przed narodzeniem Chrystusa Lao-tse przedstawił  w swoim klasycznym dziele „Tao te ching”, czyli „Księga drogi” różnorodne ćwiczenia oddechowe i zalecał metody prowadzące do poprawy zdrowia.  W książce „Yuan qi jyh rou” („Źródło siły życiowej”) Lao- tse nauczał w jaki sposób należy koncentrować się na energii qi czyli sile życiowej, aby oczyszczać organizm oraz wyrzucać negatywne myśli w kosmos neutralizując w ten sposób negatywne wpływy otoczenia.

Około trzystu lat przed naszą erą inny filozof taoistyczny, Chuang –tse  opisał w swojej książce „Nan chwa chin” związki zachodzące między zdrowiem a oddechem: „Człowiek dzięki oddechowi może poprawić swoje zdrowie i zagłębić się we własny organizm”. W ćwiczeniach qigongu oddychania nie traktowano jedynie jako funkcji czysto fizjologicznej,  lecz rozumiano je jako konkretny leczniczy proces.

Końcowy okres panowania dynastii Zhou  nazwano okresem walczących państw (481 – 221 p.n.e.); dla qigongu był to jeden z okresów niezwykle dynamicznego rozwoju. W tym czasie powstał „I ching”, czyli „Księga przemian”.  W dziele tym po raz pierwszy sformułowano teorię qi oraz trzech sił natury: tian (nieba), dih (ziemi) oraz ren (człowieka). „I ching” stanowi pierwszą znaną nam próbę zbadania tych sił oraz ich wzajemnych wpływów. W księdze tej znajduje się również interesujący systemowy opis organizmu ludzkiego i związków między jego trzema elementami: esencją, energią witalną oraz świadomością. Można tam także natrafić na opis metody zastosowania igieł z kamienia bian-shyr do regulowania i udrażniania przepływu energii qi w ludzkim organizmie. Początki tej wiedzy sięgają czasów Żółtego Cesarza (2690 – 2590 p.n.e.)

Podręcznik medycyny „Hunagdi neijing” opisuje system dao-yin, który  w czasach walczących królestw zyskał dużą popularność. Głównym celem tej starożytnej odmiany qigongu było kontrolowanie przepływu qi. Podczas ćwiczenia dao–yin należało oddziaływać  na sposób oddychania i kontrolowania myśli. Zalecano:  „Weź głęboki oddech i doprowadź go aż do dantien*.  Zatrzymaj oddech na chwilę a w momencie wydechu wyobraź sobie, że u twoich stóp wyrasta trawa i sięga aż do czubka głowy. Ćwiczenie będzie udane, jeśli umieścisz męską energię życiową yang w górze a żeńską energię yin na dole”. 

W tej samej książce mówi się dalej: „Jeśli energie życiowe yin i yang płyną po ścieżkach energii w równowadze i w dużych ilościach, jest to oznaką życia. Jeśli wystąpi nierównowaga, wtedy dojdzie do śmierci”. Koncepcje te są w pełni aktualne do dnia dzisiejszego. Inne wzmianki o qigongu można znaleźć w  znanym taoistycznym traktacie „Zhuangzi” napisanym przez filozofa Zhuang Zhou w okresie między rokiem 369 a 280 naszej ery.

Dynastia Han (206 p.n.e – 220 n.e.)

Dynastia Han to okres, w którym imperium chińskim władało wielu mądrych cesarzy, zapewniając mu długi okres pokoju. W czasach panowania wschodniej dynastii Han w Chinach upowszechnił się buddyzm przyniesiony z Indii, wywierając znaczący wpływ na chińską państwowość oraz kulturę. Wiele buddyjskich medytacji oraz różnych ćwiczeń jogi stało się integralną częścią chińskiego stylu życia.  Nawet sam cesarz, Syn Niebios, przyjął buddyzm. Oznaczało to początek zupełnie nowej epoki w historii kraju; na ziemiach cesarstwa chińskiego powstało wiele buddyjskich klasztorów. Tam kształtowały się zmieniały i rozwijały nowe formy qigongu. Niestety, przechowywane w tych klasztorach  obrazy, teksty i filozoficzne koncepcje  związane z qigongiem zgodnie z tradycją buddyjską pozostawały w tajemnicy. Zasady te dotyczyły większości szkół qigongu i obowiązują również w naszych czasach. 

Taoista Chang Tao-ling  połączył nauki i filozofię buddyjską i taoistyczną, tworząc bardzo praktyczną formę qigongu zwanego tao love, miłość tao. W owych czasach rozwijał się także buddyzm tybetański. Tamtejsi mnisi przynieśli do Chin  własne ceremonie oraz modlitwy religijne, co odegrało ważną rolę w rozwoju chińskiego qigongu. Kontakt z buddyzmem tybetańskim wzbogacił filozofię qigongu o głębokie spojrzenie na ludzkość i jej kondycję we wszechświecie. Dzięki tej duchowej ewolucji stało się oczywiste, że psychika wywiera znaczący wpływ na rozwój ludzkiego systemu energetycznego, który z kolei oddziałuje na organizm. 

W okresie dynastii Qin oraz Han powstały liczne opracowania medyczne na temat qigongu. W klasycznej pracy „O chorobach” chiński lekarz Bian Chiueh opisał, w jaki sposób można przy pomocy różnych technik oddechowych wspierać wewnętrzny obieg qi. Zawarł w niej również klarowny wykład na temat związków między organizmem człowieka a siłami natury, które nań oddziałują poprzez system kanałów energetycznych zwanych meridianami. Przedstawił też szczegółowy opis meridianów. Wprawdzie w późniejszych czasach pojawiły się prace w całości dotyczące qigongu, jednak odwoływały się one do wymienionych wcześniej filozofów Lao-tse i Chuang-tse oraz lekarzy Bian Chiueh oraz Wey Bor-Yang i innych. Dzięki sensacyjnemu znalezisku w Changsha w prowincji Hunan uzyskaliśmy znacznie szerszą wiedzę. Znaleziono tam tekst, którego znaczenie można porównać do zwojów znad Morza Martwego (*2) Jest to zwój jedwabiu zawierający traktat wraz z rysunkami,  które pozwalają zrozumieć, w jaki sposób wyglądały dawne formy Qigongu. 

Na jedwabnym zwoju znajdują się barwne ilustracje przedstawiające ludzi różnej płci i w różnym wieku, którzy wykonują różnorodne  ćwiczenia dao-yin. Wiele z nich przywodzi na myśl ruchy różnych zwierząt: tygrysa, niedźwiedzia, małpy, ptaka i zająca. Ruchy te później nazwano wuonxi albo zabawą pięciu zwierząt. Na zwoju znajdują się czterdzieści cztery rysunki oraz maksyma dotycząca sposobu ćwiczenia: „Spójrz w niebo i oddychaj”. W okresie Han znakomity lekarz Zhan Zhong Jing napisał w swojej książce „Jingui yao bei”:

„Jeśli człowiek odżywia się właściwie, wiatr nie może wniknąć do jego organizmu, nie dostaje się do kanałów energetycznych,  nie przenika w głąb jego organów wewnętrznych i nie może ich uszkodzić. Jeśli człowiek odżywia się nieodpowiednio, wiatr wnika w jego członki i je blokuje. Wtedy należy rozpocząć leczenie zabiegami Tu na–fa, akupunktury lub akupresury, aby pozbyć się blokad w dziewięciu otworach*.”  

We fragmencie tym wspomniano o Tu na-fa, technice prowadzenia energii, którą stosowano do regulowania przepływu energii w dziewięciu otworach. 

W tej samej książce  opisał on serię ćwiczeń zdrowotnych naśladujących ruchy pięciu zwierząt, opracowaną na podstawie obserwacji z natury. Te wspomniane wyżej ćwiczenia są znane dziś jako „Zabawa pięciu zwierząt”. Przedstawiają one tygrysa, który chwyta ofiarę, łosia, który wyciąga szyję, niedźwiedzia  stającego na tylnych łapach, skaczącą małpę i lecącego ptaka. Był to jeden z pierwszych pełnych układów ćwiczeń, który stosowano do zapobiegania chorobom i ich leczenia. W tym samym okresie inny znany lekarz pisał:

„Jeśli pacjent cierpi z powodu nadmiaru gorąca, powinien wykonywać odpowiednie ruchy i kołysania aby ponownie wypełnić kanały energetyczne. Do kanałów napływa wtedy strumień krwi i choroba nie ma czym się odżywiać”.

W późniejszym okresie Ming, w książce „Pismo o cudownych kanałach”, Li Shi Zhen przedstawił  powiązania między qigongiem a teorią kanałów energetycznych. Opisał on tam wiele technik zapobiegania chorobom poprzez oddziaływania energetyczne. W książce „Przewodnik po akupunkturze” wspomniał on o związkach akupunktury z ćwiczeniem qigongu, między innymi o stosowaniu qigongu w celu rozluźnienia  organizmu oraz jako metody prowadzącej do poprawy zdrowia.

W okresie tym prowadzono badania  w zakresie równoważenia niedoborów i nadmiarów oraz ciepła i zimna, badano także budowę ludzkiego organizmu oraz zajmowano się problemami rozwoju chorób. 

Qigong niejedno ma imię

Tai Chi, Wu Shu i inne pokrewne systemy opierają się na tych samych podstawowych koncepcjach istnienia energi qi, harmonii yin i yang w przyrodzie, teorii pięciu żywiołów oraz teorii punktów akupunktury, które funkcjonują jako pewnego rodzaju energetyczne zawory, stanowiące połączenie między ludzkim organizmem a wszechświatem. Żródłem ich wszytkich wydaje się być Qigong.

Qigong medyczny

Na początku pierwszego stulecia naszej ery grupa chińskich lekarzy doszła do wniosku, że ćwiczenie Qigongu ma działanie lecznicze w czysto medycznym sensie. Grupa ta wypracowała własne, niezależne teorie. Uwolniła się ona od dogmatów religijnych, ale w dalszym ciągu opierała się na tradycyjnej wiedzy religijnej i filozoficznej. Lekarzy nazywano wówczas często mędrcami. Choć nie należeli oni do stanu duchownego, byli związani obowiązkami i ścisłymi regułami religijnymi, które nakazywały im chronić tajemnice sztuki medycznej. Pogłębiali oni wiedzę i prowadzili badania naukowe. W wyniku działań tej grupy lekarzy ukształtowała się i rozwinęła niezwykła odmiana qigongu, określana jako qigong medyczny.  Kierunek ten zaczęto wyróżniać od IV wieku n.e. Doktor Ge Hong  przedstawił tę odmianę w swoich pracach „Rada na nagłe nieszczęścia” oraz „Spór o alchemię”.

W ciągu następnych stuleci, za panowania dynastii Tang, wiedza o qigongu medycznym dotarła do Japonii gdzie na jej podstawie rozwinął się system masażu, znany dzisiaj jako shiatsu.

Często mówi się, że słynni lekarze zazwyczaj bywali również mistrzami qigongu. Można tu przytoczyć nazwisko doktora Cao Juan –Fang, który działał w czasach dynastii Sui i wyraźnie podkreślał, że zajmuje się przesyłaniem qi w sensie terapeutyczno – medycznym.  W roku 610 napisał on pracę pod tytułem  „Ju bing yuan ho luenn”, czyli „Traktat o przyczynach i objawach chorób.” Przedstawił w nim 260 metod pobudzania przepływu qi. Dzieło to jest uważane za pierwszą naukową encyklopedię qigongu.

W owych czasach żył także filozof imieniem Sun Simiao. Przeżył ponad sto lat i większą część swego pracowitego żywota poświęcił na badania qigongu. Sun Simiao spisał podstawy teoretyczne dao-yin w dziele pod tytułem „Qaya tui jya”, czyli „Tysiąc porad”. napisał też pracę „Guhi qan”, której tytuł można  przetłumaczyć jako „Pieśń o higienie”. Zaczyna się ona od słów:

„Oddech i oczy oczyszczają się na wiosnę, serce  wzmacnia się latem, płuca budują się jesienią a nerki są pobudzane zimą. Regularny trening oddechowy wyprowadza zło z meridianów sanjiao (potrójny ogrzewacz) i poprawia trawienie.”

Kolejna praca Suna Simiao nosi tytuł  „Tysiąc złotych porad”. Opisał on w niej metody kierowania energią w organizmie oraz wykorzystywania tonu głosu w ćwiczeniach qigongu. Ćwiczenia te otrzymały później nazwę „Treningu Sześciu Tajemnych Słów”. Wykorzystanie głosu podczas ćwiczeń qigongu przywodzi na myśl starodawną tradycję, ponieważ głosem posługiwano się podczas medytacji i modlitw buddyjskich i taoistycznych. Sun Simiao stworzył również system masażu leczniczego, zwany „Czterdzieści dziewięć technik masażu Lao Tse”.

W roku 1026 Wang Wei-Yeh skonstruował słynnego człowieka z brązu, na którym zaznaczył punkty  akupunktury oraz kanały energetyczne, którymi krąży qi. Uzupełnieniem dla tej pomocy naukowej był podręcznik akupunktury autorstwa Wang Wei-Yeh, zatytułowany  „Torn ren yu shiuh jen jeou twu” , który zawiera komentarz na temat zabiegów akupunktury i przyżegania moksą a ponadto opis punktów akupunktury oraz meridianów a także związków dwunastu organów ciała z dwunastoma meridianami. Podręcznik zawiera także wykład na temat pięciu żywiołów i stanowi pierwszą próbę usystematyzowania teorii akupunktury. Praca ta stanowi ważny wkład w tradycyjną medycynę chińską oraz qigong. Umożliwiła on także dalsze badania obiegu qi w organizmie.

W innym dziele z tego okresu, „Zhumy you mi jui”, czyli  ”Dalszych  prawdziwych tajemnicach” jego autor Wai Tai Mih Yao dowodzi konieczności stosowania ćwiczeń oddechowych oraz ziołolecznictwa przy zakłóceniach obiegu qi w organizmie. W okresie dynastii Song, Zhu Xi napisał  „Zhui da husi liang” (maksymę o ćwiczeniach oddechowych):

Skoncentruj umysł na czubku nosa. Rozluźnij wszystkie części ciała. Wydychaj powietrze pełną piersią dokładnie tak, jak ryba wiosną. Następnie wdychaj powietrze jak robak w zimowym odrętwieniu”.

Doktor Zhang Zihe (1156 – 1228) leczył choroby stosując dao-yin oraz masaż, a Zhu Danxi (1281 – 1358) zalecał aby „poszukiwać harmonii poprzez wolność i radość”.

Kung Fu i Wu Shu

Cofnijmy się o tysiac pięćset lat wstecz, do czasów kiedy władca Chin sprowadził na cesarski dwór Da Mo, zwanego Bodhidharmą (założycielem buddyzmu Zen), indyjskiego księcia i buddyjskiego mnicha. Obecność Da Mo była niezwykłym wydarzeniem a on sam był tak szczególną postacią, że cesarz pozwolił mu na opuszczenie swego dworu i swobodną wędrówkę. Da Mo przeniósł się najpierw do kantońskiego klasztoru Kuan Shao, a następnie do klasztoru Shaolin w Górach Słońca Teng Fonn Hsien, w prowincji Hunan. Osiedlił się tam i pozostał przez całe swoje życie. Zmarł w roku 540, mając pięćdziesiąt siedem lat.

Pamięć o Da Mo nie zaginęła. Dzięki jego naukom poprawiła się fizyczna kondycja  słabowitych mnichów.  Da Mo  wprowadził w klasztorze radykalne zmiany. Przez dziewięć lat prowadził głębokie rozważania podczas medytacji w pobliskiej grocie, a swoje wnioski z tego okresu zapisał w dwóch dziełach, „Yi gin ching” – „Klasyczny rozwój mięśni” oraz „Shii soei ching” – „Klasyczne oczyszczanie rdzenia kręgowego”.  W obu tych pracach zamieścił on ćwiczenia qigongu wzmacniające układ mięśniowy i kostny. Miały one na celu wzmocnienie energii fizycznej oraz odpowiednie wykorzystanie tej siły w walce obronnej. Da Mo stworzył nowy styl, a jego technika wai dan wykorzystywała zasady przepływu qi, stymulując poszczególne punkty organizmu.  Z pomocą tych metod można było pobudzić i rozwinąć  ogromny potencjał energetyczny w konkretnym punkcie oraz  w niesłychany sposób wzmocnić obieg energii w organizmie. Formy, które rozwinęły się z tych ćwiczeń nazywają się obecnie wu-shu albo kung fu.

Po raz pierwszy formy qigongu przekształciły się w pewien rodzaj sztuk walki.  W krótkim czasie okazało się bowiem, że trening  Da Mo stanowi skuteczną technikę walki a nie tylko system ćwiczeń przynoszących siłę i zdrowie osobom, które go regularnie uprawiają. Mnisi z Shaolin dopracowali do perfekcji ćwiczenia kung fu, które początkowo obejmowały pięć stylów. Charakterystyczną cechą tych stylów jest naśladowanie ruchów różnych zwierząt, na przykład tygrysa, pantery, smoka, węża i żurawia. Istnieje także wiele innych stylów walki; niektóre z nich powstały pod wpływem kung fu, niektóre zaś w inny sposób.

Tai Chi

Chang San Feng stworzył nowy system ćwiczeń pod nazwą tai-chi chuan (w skrócie tai-chi) Działo się to w czasach dynastii Song (960 – 1279), w czterysta lat po śmierci Da Mo i w długi czas po wprowadzeniu Qigongu jako sztuki walki w klasztorze Shaolin. Tai-chi jest znane z powolnych ruchów oraz rozbudowanych układów ruchowych i bywa często mylone z qigongiem. Można uznać je za formę medytacji w ruchu. Nazwę tai-chi chuan można przetłumaczyć jako „boks na wyższym poziomie”, co wskazuje na cel tych ćwiczeń; tai chi rozwinęło się jako nowa forma walki obronnej.

Przez długi okres tai-chi stanowiło tajemnicę rodziny Chen. Aby dowiedzieć się więcej na temat wydarzeń, które legły u początków jego historii należy przenieść się w czasie w okres u schyłku wieku osiemnastego i zapoznać się z postacią wielkiego mistrza qigongu Cheng Chang Shana i jego utalentowanego ucznia Yang Lu Shana. Po długiej nauce u swego mistrza,  Yang Lu  osiedlił się w Pekinie, gdzie sam zdobył sławę jako mistrz tai-chi. Przekazał on tajemnicę stylu swoim dwóm synom. Młodszy z nich, Yang Pang Huo, rozwinął   między innymi wu chun yu, a jego syn Wu Chen Cun  z kolei unowocześnił i stworzył nowe odmiany tai-chi chuan – style wu.  Zdobyły one ogromną popularność w Hong Kongu, Singapurze i Malezji. Starszy syn Yang Lu Shana, Yang Cheng Fu opracował wiele znanych stylów yang, z których należy wymienić przede wszystkim wucho-fen oraz sun. Warto dodać, że obie te odmiany ćwiczy się z białą bronią czyli szablą, mieczem i dzidą.

Historia wschodnich sztuk walki obejmuje oprócz wyżej wymienionych metod, czyli kung fu oraz tai-chi chuan, inne style należące do tej samej grupy, blisko powiązane z chińską kosmogonią a przez to także związane z qigongiem. Można tu wyróżnić dwie sztuki walki i medytacji w ruchu: hsing yi oraz ba gua.

Hsing yi

Stworzenie hsing yi przypisuje się najczęściej marszałkowi Yeuh Fei, który żył w okresie południowej dynastii Sing (1127 – 1279) i zapoczątkował kolejne nowe formy ćwiczeń qigongu. Przede wszystkim były to ćwiczenia, które oddziaływały na wewnętrzny obieg qi oraz służyły jako pomocnicze podczas treningu  różnych innych sztuk walki. Hsing yi powstało w celu zwiększenia sprawności fizycznej żołnierzy. Nazwa tego stylu oznacza dosłownie „zastosowanie siły woli w celu poprawy kondycji”.

Historia sztuk walki mówi także o Gi Long Fonie z prowincji Shanxi, który  był autorem tajemnego dokumentu  przeznaczonego dla Yeuh Fei, napisanego podczas pobytu w górach Tsang Nan. Dokument ten, zatytułowany „Chuan ching” opisuje różne techniki walki, imitujące ruchy następujących zwierząt: smoka, tygrysa, małpy, konia, wielbłąda, koguta, orła, niedźwiedzia, węża, sokoła oraz łabędzia. Wiedza  zawarta w tym dokumencie doprowadziła do odrodzenia hsing yi i przez następne stulecia powstało dziesięć nowych odmian hsing yi:

• wu chin chuan,
• shih da hsing,
• shih er shing,
• gar shih chuan,
• shih er hen chuan,
• pa  shang,
• chu zu don,
• an shen pou,
• giau shan pou,
• wu fau pou.

Wszystkie ćwiczenia hsing yi charakteryzują się błyskawicznymi ruchami i natychmiastowym rozluźnieniem mięśni po wykonaniu ruchu; siła skupia się w punktach dantien i stamtąd jest uwalniana. Styl ten wywodzi się przede wszystkim z powolnych i płynnych ruchów tai-chi.

Ba gua

Trzecią metodą qigongu stosowaną w sztukach walki jest ba gua chan. System ten powstał w Pekinie w latach 1866-80, a jego twórcą był Tung Hai-Chuan z prowincji Hebei. U podstaw systemu leży teoria według której we wszechświecie działa  osiem sił, przejawiających się w przyrodzie jako wiatr, grom, góra, woda, niebo, jezioro, ziemia oraz ogień.

Według różnych dzieł historycznych Tung Hai Chuan pracował nad rozwojem medytacyjnych i bojowych technik ba gua w górach Gion Hwa, z pomocą mistrza Bi Oern Shai, który doskonale opanował wiedzę o  ba gua i był  blisko związany z buddyjskimi (Shaolin) oraz taoistycznymi (Wu Lee) szkołami walki. Bagua obejmuje dwie metody ćwiczeń: yin oraz yang. Wszystkie  ruchy odbywają się po okręgu w powolnym, płynnym rytmie, który w pewnych momentach nabiera zaskakująco szybkiego tempa i dynamiki. Następuje wtedy zmiana układu rąk i stóp. Dzięki temu ćwiczenia te są bardzo charakterystyczne; a ich główną ideą jest błyskawiczne przejście od obrony do ataku. Najwyższy stopień systemu bagua to ćwiczenie formy zwanej smokiem.

Sporty walki takie jak kung fu i tai-chi chuan zdobyły obecnie wielką popularność na Zachodzie, między innymi dzięki filmom z Bruce’m Lee, które upowszechniły tam znajomość kung fu. Tai-chi obejmuje wiele  stylów, które w zasadzie prowadzą do tego samego celu, choć są wykonywane w różny sposób. W Chinach obecnie największą popularnością cieszą się tak zwane szkoły yang. Tai-chi ma wielu zwolenników i popularyzatorów na całym świecie i nic dziwnego, że twórca tej metody, Chang San Feng, stał się postacią legendarną.

Współczesny Qigong

Obecnie, po prawie pięciu tysiącach lat rozwoju qigongu, można wyróżnić jego trzy podstawowe rodzaje:

• qigong religijny,
• qigong medyczny oraz
• sztuki walki.

Wszystkie one opierają się na tych samych podstawowych koncepcjach: istnieniu qi, harmonii yin i yang w przyrodzie, teorii pięciu żywiołów oraz teorii punktów akupunktury, które funkcjonują jako pewnego rodzaju  energetyczne zawory, stanowiące połączenie między ludzkim organizmem a wszechświatem.

Qigong utracił obecnie charakter wiedzy mistycznej i zakazanej i stał się częścią TCM, tradycyjnej medycyny chińskiej. Od roku 1950 prowadzi się w Chinach szeroko zakrojone badania naukowe nad qigongiem medycznym. Wiele instytucji, wśród nich Instytut Energii Atomowych oraz Chińska Akademia Nauk Przyrodniczych potwierdziły, że ćwiczenia qigongu wywierają korzystny wpływ na stan pacjentów cierpiących na nadciśnienie, schorzenia naczyń wieńcowych, wrzody żołądka, choroby nerwowe a nawet na pewne odmiany raka. Stwierdzono, że w organizmach osób ćwiczących qigong zachodzą sekwencje reakcji fizjologicznych różniące się od tych, które występują u osób nie ćwiczących. Konkretne efekty tych reakcji można zarejestrować za pomocą współczesnych przyrządów pomiarowych. 

Obecnie nauka qigongu medycznego odbywa się na uniwersytetach, na kierunku tradycyjnej medycyny chińskiej. W ostatnim stuleciu w Chinach, zwanych także Państwem Środka, zaszły w tej dziedzinie wielkie zmiany. Qigong przeszedł okres gruntownej weryfikacji; próbuje się między innymi zbadać związek między jego korzeniami a treścią jego nauki. Większość technik została usystematyzowana a wyniki zabiegów opisano i udokumentowano w sposób naukowy. 

Qigong zaczął zdobywać popularność poza granicami Chin i zaczął się rozprzestrzeniać po całym świecie.  W Chinach i w innych krajach  są organizowane kongresy oraz naukowe seminaria medyczne. W wielu państwach  opublikowano dużo książek o tej tematyce. W tych pracach i na różnych spotkaniach niezmiennie podkreśla się silne związki qigongu z medycyną chińską. Teoria qigongu wykorzystuje zasady chińskiej tradycyjnej wiedzy medycznej, zaś on sam stanowi gałąź TCM. Aby lepiej zrozumieć ten temat, należy  przyjrzeć się różnicom, które dzielą te dziedziny oraz ich wspólnym aspektom. 

Z inicjatywy pekińskiego College of Traditional Chinese Medicine, 11 listopada 1989 r. odbyło się w Pekinie spotkanie przedstawicieli trzydziestu krajów na pierwszej międzynarodowej konferencji poświęconej tradycyjnej medycynie rehabilitacyjnej. 

Przypisy

*1. You to jedna z dwunastu sił ziemi, zgodnie z metodą Ziwu Liuzhu, która wyznacza najkorzystniejsze pory do ćwiczeń qigongu, dzieląc energię na kosmiczną tiangan i ziemską dizhi. Siły te występują w różnych konfiguracjach podczas cyklu dobowego i nie są niczym innym jak rządzącą światem zasadą yin i yang. Energie te można podzielić w następujący sposób: liczby nieparzyste 1, 3, 5, 7, 9 i 11 należą do Yang, zaś liczby parzyste 2, 4, 6, 8, 10 i 12  do Yin  Z dziesięciu kosmicznych energii do Yin należą: Yi, Ding, Ji, Xun i Gui. Kosmiczne energie yang to: Jia, Bing, Wu, Geng i Ren. Z dwunastu ziemskich energii do Yang należą:  Zi, Yin, Chen, Wu, Shen i Xu. Ziemskie energie Yin to Chou, Mao, Si, Wei, Yu oraz Hai.

*2. Rękopisy odnalezione w górskich grotach na północny zachód od Morza Martwego (pierwsze w roku 1947). Odkrycia naukowe w jedenastu grotach w Chirbet Qumran, zabudowaniach przypominających klasztor, każą zadać sobie pytanie, co się stało z resztą biblioteki należącej do społeczności żydowskiej, która mieszkała tam około dwóch tysięcy lat temu. Był to prawdopodobnie odłam esseńczyków. Rękopisy w języku hebrajskim i aramejskim to dokumenty wspólnoty, teksty biblijne i Stary Testament. Rękopisy biblijne, w większości fragmentaryczne, okazały się  o tysiąc lat starsze niż  wersje, które znano w czasach gdy dokonano odkrycia. Znalezisko to wywołało rewolucyjne zmiany w dziedzinie językoznawstwa i badań religijnych i w dużym stopniu pogłębiło wiedzę na temat początków judaizmu i chrystianizmu.